Kết quả

Cùng với thảm bại tại Iaşi-Chişinău, cuộc khởi nghĩa tháng 8 và sự sụp đổ của chính phủ Ion Antonescu là một đòn nặng giáng vào nước Đức Quốc xã và các quốc gia thuộc phe Trục. Nó đã tước đi một đồng minh chính trị quan trọng của chế độ Hitler cũng như nguồn dầu khí, lúa mì cực kì cần thiết để nuôi sống bộ máy chiến tranh Đức. Ngoài ra, việc quân đội Romania gia nhập hàng ngũ các lực lượng chống phát xít đã trở thành một "tấm gương" đối với quân đội Bulgari, quân đội Serbija thân phát xít, quân đội Hungary và quân đội Slovakia. Không lâu sau đó, trong Chiến dịch giải phóng Bulgaria, quân đội nước này đã không đợi đến khi quân đội Liên Xô tấn công mà còn mở cửa biên giới để quân đội Liên Xô tiến vào Bulgari. Sau cuộc khởi nghĩa tháng Tám, bộ máy gián điệp Đức tại Rumani cũng tan vỡ. Sau khi mất hết mọi hi vọng ổn định được tình hình và bị quân đội Liên Xô truy lùng ráo riết, ngày 2 tháng 9 năm 1944, đại sứ Đức tại Buchrest Manfred von Killinger, người đã thực thi chính sách chống người Do Thái tại Romania và nhúng tay vào vụ thảm sát người Do Thái ở Iaşi năm 1941 đã tự bắn vào đầu mình trong phòng làm việc.[28] Các nhân viện ngoại giao Đức cũng bị NKVD lùng bắt và truy nã như tội phạm chiến tranh. Sau khi quân đội Liên Xô chiếm giữ tòa đại sứ Đức ở Bucharest, bộ máy gián điệp của nước Đức Quốc xã ở Romania hoàn toàn bị tê liệt vì không còn ai chỉ huy.[29] Có thể nói, thành công của cuộc khởi nghĩa tháng Tám đã mở đường cho Hồng quân Liên Xô tiến vào Rumani và đánh sập các thế lực phát xít trong khu vực.[30] Theo Florin Constantiniu, cuộc khởi nghĩa đã làm cuộc chiến chống Đức thu ngắn đi đến 6 tháng.[31]

Đối với Ion Antonescu và chính phủ của ông ta, sau cuộc khởi nghĩa họ bị dẫn độ về Liên Xô, nhưng không lâu sau đó lại được đưa về Rumani. Ngày 1 tháng 6 năm 1946, Ion Antonescu bị xử bắn tại nhà tù Jilava. Cho đến trước khi bị bắn, Ion Antonescu vẫn bướng bỉnh nói: "Lịch sử sẽ phán xử tôi !"[32]

Về số phận của đất nước Rumani, nó được quyết định từ cuộc họp hồi tháng 10 năm 1944 khi thủ tướng Anh Winston Churchill thẳng thừng đưa một mảnh giấy ghi chép về sự phân chia quyền lực của các cường quốc Đồng Minh tại châu Âu, trong đó riêng ở Rumani thì Liên Xô sẽ được chia phần ảnh hưởng đến 90%.[33] Các cường quốc Đồng Minh cũng đồng ý rằng lực lượng Đồng Minh đóng tại Rumani chủ yếu sẽ là quân đội Liên Xô[34]. Thực vậy, sau chiến tranh, ảnh hưởng của Đảng Cộng sản Romania càng lúc càng mạnh và chính phủ Romania đã thực thi các chính sách kinh tế-xã hội theo mô hình Liên Xô cũng như các chính sách ngoại giao ngả về Liên Xô[35]. Vì vậy, vua Mihai I được gọi là "Quốc vương Kosomol" và triều đại của ông được gọi là "Nền quân chủ Xã hội chủ nghĩa".[36] Cuối cùng, vào ngày 30 tháng 12 năm 1947, vua Mihai thoái vị và Rumani trở thành một nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa[37]. Sau đó, vua Mihai cùng Hoàng gia bị trục xuất và đến sống lưu vong tại Anh.

Đánh giá

Các tài liệu Romania cho rằng chính những yếu tố nội tại của Rumani đã đóng vai trò quyết định trong việc giải phóng họ khỏi ách thống trị của phát xít Đức, điều này trái ngược với những kiến giải của Liên Xô khi họ cho rằng thành công của chiến dịch Iaşi-Chişinău đã thúc đẩy cuộc đảo chính ở Romania và Hồng quân đã giải phóng đất nước này dưới sự giúp đỡ của nhân dân địa phương.[38] Còn trong tác phẩm của mình, S. M. Stemenko cho rằng, cuộc khởi nghĩa Bucharest năm 1944 thành công do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Nguyên nhân khách quan là đòn tấn công của quân đội Liên Xô đã làm sụp đổ Cụm tập đoàn quân Nam (Đức), làm cho các lực lượng Romania thân Đức mất chỗ dựa về chính trị, quân sự và ngoại giao và sự khinh suất của Ion Antonescu cũng như bộ máy chính phủ thân Đức của ông ta. Về chủ quan, đó là tinh thần yêu nước của người dân Romania, trong đó phải kể đến vai trò chủ động của Vua Mihai I, sự đoàn kết của các lực lượng chống phát xít ở Romania bao gồm những người cộng sản, những đảng phái chính trị cánh tả và cánh hữu, sự tổ chức chu đáo, chặt chẽ của những người khởi nghĩa. Trong khi quân đội Liên Xô chưa đến được Bucharest, chính những người khởi nghĩa chứ không phải quân đội Romania đã tổ chức chiến đấu chống lại quân đội Đức để bảo vệ thành quả của cuộc khởi nghĩa.[39]

Do vai trò chủ động của mình trong cuộc đảo chính và khởi nghĩa, vua Mihai I đã được lãnh tụ Liên Xô I. V. Stalin trao tặng Huân chương Chiến thắng và được tổng thống Hoa Kỳ Hary S. Truman trao tặng huy chương Legion of Merit hạng nhất.[40][41]

Trong khi Bộ Tổng tham mưu quân đội Liên Xô cho rằng cần phải có một quyết định về biện pháp ứng xử dứt khoát đối với nhà vua trẻ Mihai I với lý do hoàng cung sẽ có thể trở thành nơi tụ tập của các phần tử chống cộng thì I. V. Stalin đã dạy cho các tướng lĩnh cao cấp của Bộ Tổng tham mưu Liên Xô một bài học đắt giá về mối quan hệ giữa quân sự và ngoại giao. Ông cho rằng: "Vua của nước khác không phải là việc của Liên Xô cho dù ông ta là người gốc Đức. Thái độ đối xử tốt với vua Mihai I sẽ có ảnh hưởng tốt đến các mối quan hệ của Liên Xô đối với các đồng minh dù lớn hay nhỏ. Nhân dân Romania vẫn còn đặt nhiều niềm tin vào nhà vua của mình vì ông là người đối lập với chính thể độc tài phát xít. Còn nhận thức về chế độ quân chủ Romania thì đó là việc của nhân dân Romania. Và thực chất thì nhà vua Mihai I cũng tỏ ra chỉ muốn yên ổn, muốn đất nước và dân chúng của ông sống trong hòa bình. Đó là điều tốt." Biết Mihai I thích chơi máy bay. I. V. Stalin đã tặng nhà vua một chiếc PO-2 để ông bay đi săn bắn và giải trí trong vương quốc vừa được giải phóng của mình.[42]

Tên gọi của cuộc Khởi nghĩa tháng 8 năm 1944 tại Romania hay cuộc Đảo chính ngày 23 tháng 8 năm 1944 ở Romania cũng gây nhiều tranh cãi. Những người không công nhận vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Romania cũng như không công nhận sự tham gia tích cực của các đảng phái cánh tả cùng các tầng lớp lao động Romania chống độc tài phát xít thì coi đó chỉ là một cuộc đảo chính.[43][44] Trong mục tiêu của mình, một số lãnh tụ của cuộc khởi nghĩa thuộc cánh hữu cũng chỉ muốn nó dừng lại ở một cuộc đảo chính để "hoán chuyển đồng minh" một cách êm thấm và giữ được địa vị xã hội.[45] Những người cộng sản Romania và những người cánh tả thì khẳng định đó là một cuộc khởi nghĩa. Cơ sở cho lập luận ấy của họ là sự nổi dậy của quần chúng nhân dân đã làm cho cuộc đảo chính phát triển thành một cuộc khởi nghĩa của nhân dân mặc dù họ không phủ nhận vai trò của các hoạt động quân sự chống quân đội Đức Quốc xã do Liên Xô tiến hành và việc quân đội Romania quay súng đứng sang phe đồng minh. Nhưng dù sao thì từ đó cho đến năm 1989, ngày 23 tháng 8 được chọn là ngày quốc khánh của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Romania.[46][47]